واتزاپ / تلگرام: 09300655048 ایمیل: danyarpub@gmail.com
معراج حضرت محمد (ص) در هنر قاجار
*برگرفته از کتاب شمایل نگاری مذهبی در هنر قاجار اثر علیرضا بهارلو
شمایل نگاری مذهبی از مضامینی است که از قرون گذشته به ویژه از عصر صفوی بسیار مورد توجه قرار گرفته است و این «هنرتصویر» و انتقال پیام اهمیت ویژه ای داشته است. شمایل ها با مضامین مذهبی گوناگون مانند پیامبران، ائمۀ معصومین و…به دست هنرمندان برجسته در قالب کاشی، آجر لعاب دار، نقاشی روی بوم، پرده های نقالی و تعزیه خوانی، نقاشی روی شیشه و… در جای جای اماکن تاریخی به ویژه اماکن مذهبی مانند آرامگاه ها، حسینیه ها و تکایا بسیار هنرمندانه نقش بستند. یکی از مضامین بسیار پرتکراری که در دورۀ قاجار مورد توجه بوده است، نقش و شمایل حضرت محمد (ص)، خاتم پیامبران با موضوعات مختلف به ویژه موضوع معراج حضرت نبی اکرم (ص) است. در تکیه معاون الملک کرمانشاه تصاویر بسیار جذاب و متعددی از شمایل پیامبران و ائمۀ معصومین دیده می شود که بر روی پنل کاشی کار شده اند. یکی از نقوش بسیار با اهمیت، معراج رفتن حضرت رسول (ص) است که در نیمۀ اول قرن چهاردهم ه.ق خلق شده است.
دیوارنگاری مذهبی به عنوان یکی از مهمترین رسانه های هنری قاجار، نقش کلیدی را ایفا می کرد.. بررسی حوزۀ تصویرگریِ دورۀ قاجار به این نتیجه منجر می شود که ایران از یک فرهنگ غنی، ژرف، و دیرپای صورتگری برخوردار بوده است و نشر و تبلیغ باورهای اسلامی نسبت به نقاشی و تصویرگری در مجموع نتوانست این فرهنگ را جز در زمانی کوتاه در مسیر خود متوقف کند. صرف بررسی دیوارنگاره های مذهبی به تنهایی کفایت می کند.
زمانۀ قاجار و هنرهای عامیانۀ مذهبیِ این عصر، فرصت مغتنمی برای آزمودن انواع نقش پردازی دینی پیش روی هنرمندان گذاشت. گرچه مصداق بارز شمایل سازی ایرانی اسلامی معمولاً در تمثال و پیکر ائمه (عالم تشیع) خلاصه می شود، با این حال نقاشان این دوره دستی در صورتگری پیامبران هم داشته اند. این چهره پردازی های شمایل گونه از حضرت ابراهیم (ع)، اسماعیل (ع)، و نبی اکرم تا پیامبران بنی اسرائیل از جمله یعقوب (ع)، یوسف (ع)، موسی (ع)، سلیمان (ع)، و عیسی (ع) که نام ایشان در قرآن آمده است را در برمی گیرد. در اینجا نقاشی پشت شیشه ای از هنرمند برجسته دورۀ قاجار، میرزا اسکندر، در مورد معراج حضرت محمد (ص) به تصویر در آمده است.
هنرمندان بسیاری در این عرصه فعالیت کرده اند و آثار بسیار خاص و ویژه ای را از خود بر جای گذاشته اند. علی سکاک از جمله هنرمندانی است که با خلق تصاویری از معراج نبی اکرم (ص) به گونه های مختلف، این واقعۀ مهم را به تصویر کشیده است. بنابر برخی روایات، تاریخ معراج حضرت محمد (ص) به شب هفدهم ربیع الاول و یا شب بیست و هفتم رجب بیان شده است. مدت سفر آن حضرت از سرزمین بیت المقدس و مسجد الاقصی و از آنجا به آسمانها و بازگشت وی از معراج، بیش از یک شب طول نکشیده است.
هنر عصرقاجار گرچه از حیث مقام و موقعیت، همطراز هنر ادوار پیش از خود به خصوص تیموری و صفوی نبوده، و با نقصان و کیفیت و فقدان عظمت و شکوه گذشته مواجه شده است، با این حال باید اذعان کرد که از هویتی مستقل و نوعی همبستگی ساختاری و محتوایی برخوردار است.
