معرفی کتاب «فرهنگ‌و‌زندگی در ایران عصر قاجار»

کتاب «فرهنگ‌و‌زندگی در ایران عص قاجار» نوشته جنیفر اسکرس و ترجمه مرضیه قاسمی و علیرضا بهارلو در سال ۱۴۰۰ منتشر شده و به چاپ چهارم رسیده‌است. این کتاب سومین عنوان از مجموعه «مطالعات هنر و معماری قاجار» نشر دانیار است و در ۱۲۸ صفحه به صورت گلاسه رنگی در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته‌است.

کتاب «فرهنگ‌و‌زندگی در ایران عصر قاجار» پژوهشی جامع درباره ابعاد مختلف زندگی اجتماعی، فرهنگی و معماری در ایران و دیگر مناطق مهم خاورمیانه در قرن نوزدهم است. این کتاب نه‌تنها به بررسی تغییرات اجتماعی و فرهنگی در ایران دوره قاجار می‌پردازد، بلکه با مقایسه تطبیقی با شهرهای مهمی همچون استانبول و قاهره، تصویری روشن از زیست روزمره مردم، ساختارهای اجتماعی و سبک زندگی در این دوره ارائه می‌دهد.

نویسنده با بهره‌گیری از اسناد تاریخی، سفرنامه‌ها و منابع مستند، تلاش می‌کند تصویری عمیق و ملموس از محیط زندگی مردم این دوره ترسیم کند. کتاب در بخش‌های مختلف خود به موضوعات متعددی از جمله معماری و شهرسازی، پوشاک و خوراک، آداب و رسوم اجتماعی، نقش مذهب در زندگی روزمره و حتی جزئیات ظریفی مانند نحوه چیدمان خانه‌ها و استفاده از فضاهای عمومی می‌پردازد. به‌ویژه تأکید این پژوهش بر اصول معماری ایرانی-اسلامی و مفهوم درون‌گرایی در بناها، نشان از ارتباط تنگاتنگ ساختارهای فرهنگی و مذهبی با سبک زندگی مردم دارد.

یکی از ویژگی‌های برجسته کتاب، پرداختن به تفاوت‌های میان زندگی در کاخ‌ها و خانه‌های اشرافی با زیست مردم عادی است. نویسنده تلاش می‌کند از خلال توصیف‌های مستند، به خواننده نشان دهد که چگونه فرهنگ ایرانی، تحت تأثیر سنت‌ها و باورهای دیرینه، سبک خاصی از زندگی را شکل داده است که با ورود تجددگرایی در دوران قاجار، دستخوش تغییرات اساسی شد.

بخش مهمی از کتاب به بررسی تهران، پایتخت ایران در دوره قاجار، اختصاص دارد. این شهر به‌عنوان مرکز سیاسی و فرهنگی کشور، شاهد تحولات گسترده‌ای در ساختار اجتماعی و سبک زندگی بود. گسترش شهر، ایجاد خیابان‌ها و میدان‌های جدید و تأسیس بناهای مهمی همچون دارالفنون، نشان‌دهنده آغاز فرایند مدرنیزاسیون در ایران است. در مقابل، استانبول به‌عنوان مرکز امپراتوری عثمانی و قاهره در دوران خدیوی نیز تحولاتی مشابه را تجربه کردند، که این کتاب به‌خوبی آن‌ها را به تصویر می‌کشد.

زبان کتاب در عین مستند بودن، روایتی روان و جذاب دارد که مطالعه آن را برای علاقه‌مندان به تاریخ، فرهنگ و معماری ایران و خاورمیانه تسهیل می‌کند. نویسنده با دقتی کم‌نظیر، علاوه بر ارائه تحلیل‌های علمی، با استفاده از نقل‌قول‌ها و اسناد تاریخی، حس زنده‌ای از فضای زندگی در دوران قاجار را به خواننده منتقل می‌کند. این رویکرد باعث شده است که کتاب علاوه بر ارزش پژوهشی، برای مخاطبان عام نیز جذاب باشد.

«فرهنگ‌و‌زندگی در ایران عصر قاجار» نه‌تنها به بررسی گذشته می‌پردازد، بلکه از خلال توصیف تغییرات اجتماعی و فرهنگی، به خواننده این امکان را می‌دهد که ریشه‌های تحولات کنونی را نیز درک کند. این کتاب، برای دانشجویان تاریخ، مردم‌شناسی، معماری و مطالعات فرهنگی، منبعی ارزشمند و غنی محسوب می‌شود. همچنین برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ اجتماعی ایران، خواندن آن توصیه می‌شود.

در مجموع، این اثر پژوهشی منحصربه‌فرد، دریچه‌ای تازه به فرهنگ و زندگی مردم ایران در یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخی این سرزمین می‌گشاید و نشان می‌دهد که چگونه تعامل میان سنت و مدرنیته، سبک زندگی ایرانیان را دستخوش تغییر کرده است.