معرفی کتاب «از باغ گلستان تا کاخ گلستان»

کتاب «از باغ گلستان تا کاخ گلستان» نوشته کیانوش معتقدی و نامی نامور یکتا در سال ۱۴۰۰ منتشر شده و به چاپ سوم رسیده‌است. این کتاب دومین عنوان از مجموعه «مطالعات هنر و معماری قاجار» نشر دانیار است و در ۲۷۲ صفحه به صورت گلاسه رنگی در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته‌است.

از باغ گلستان تا کاخ گلستان کتابی پژوهشی و مستند است که با نگاهی دقیق به یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخی ایران، به بررسی هنر تصویری، معماری و تحولاتی می‌پردازد که در دوران قاجار بر مجموعه کاخ گلستان و ارگ سلطنتی تهران تأثیر گذاشته‌اند. این اثر، با بهره‌گیری از منابع تاریخی ارزشمند و تصاویر کم‌نظیر، خوانندگان را به سفری در دل تاریخ هنر و سیاست ایران می‌برد.

کاخ گلستان و ارگ سلطنتی تهران: میراثی ماندگار

مجموعه کاخ گلستان و ارگ سلطنتی تهران یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی ایران محسوب می‌شود که در دوره قاجار به مرکز قدرت سیاسی و هنری تبدیل شد. این مجموعه نه‌تنها محل استقرار پادشاهان قاجار بود، بلکه بستری برای ظهور و شکوفایی هنر ایرانی، به‌ویژه در زمینه نقاشی، معماری و عکاسی شد. بسیاری از بناهای این مجموعه در دو مقطع تاریخی مهم ساخته و تکمیل شدند: نخست، در دوران فتحعلی‌شاه قاجار و سپس در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار، که علاقه وافری به هنر و معماری اروپایی داشت و تلاش کرد تا سبک‌های غربی را با سنت‌های ایرانی درآمیزد.

از باغ گلستان تا کاخ گلستان به بررسی روند این تغییرات پرداخته و نشان می‌دهد که چگونه معماری و هنر تصویری دربار، منعکس‌کننده تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی این دوره بوده است. استفاده از پرتره‌ها و تصاویر مستند در این کتاب به خواننده کمک می‌کند تا درک بهتری از چگونگی شکل‌گیری و توسعه این مجموعه داشته باشد.

منابع تاریخی و ارزش هنری پرتره‌های قاجاری

یکی از ویژگی‌های برجسته این کتاب، استفاده گسترده از منابع تاریخی معتبر است. علاوه بر تحقیقات پیشین که توسط پژوهشگرانی همچون یحیی ذکاء، عبدالعزیز جواهرکلام، عبدالحسین حجت بلاغی و محمدتقی مصطفوی انجام شده، این اثر از مجموعه‌ای از اسناد تصویری و مکتوب بهره می‌برد. از جمله این منابع می‌توان به دیوان اشعار، تواریخ درباری، سفرنامه‌های سیاحان غربی و گزارش‌های منتشر شده در روزنامه‌های دولتی عصر قاجار اشاره کرد.

پرتره‌های قاجاری، که در قالب نقاشی، عکاسی و طراحی‌های گراور ثبت شده‌اند، بازتاب‌دهنده‌ی شخصیت‌های تاریخی و هویت بصری دوران قاجار هستند. این تصاویر نه‌تنها بیانگر ویژگی‌های چهره‌شناسی و مد لباس درباریان است، بلکه از نظر تاریخی و جامعه‌شناسی نیز اهمیت بالایی دارد.

کتاب از باغ گلستان تا کاخ گلستان با تحلیل این تصاویر، خوانندگان را با ابعاد مختلف هویت بصری این دوران آشنا می‌کند. از نقاشی‌های رسمی دربار گرفته تا عکس‌هایی که توسط عکاسان مشهور آن زمان همچون آنتوان سوریوگین و دیمیتری ارماکوف گرفته شده، همه و همه در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

تأثیرات فرهنگ غربی بر هنر دربار قاجار

یکی از موضوعات مهمی که در این کتاب به آن پرداخته شده، تأثیرات فرهنگ و هنر غربی بر نقاشی و عکاسی دربار قاجار است. با سفرهای مکرر ناصرالدین‌شاه به اروپا و ورود تکنولوژی‌های جدید همچون دوربین عکاسی به ایران، دربار قاجار دستخوش تغییرات زیادی شد. پادشاهان قاجار که همواره شیفته جلوه‌های بصری و نمایش قدرت از طریق تصویر بودند، به‌تدریج عکاسی را جایگزین نقاشی‌های پرتره سنتی کردند.

این کتاب با بررسی دقیق این روند، به نقش کلیدی ناصرالدین‌شاه در گسترش عکاسی در ایران پرداخته و نشان داده که چگونه این فناوری جدید به ابزاری برای ثبت لحظات مهم تاریخی و نمایش شکوه سلطنت قاجار تبدیل شد. همچنین، تحلیل تفاوت‌های سبک‌های نقاشی ایرانی و اروپایی در پرتره‌های درباری، یکی دیگر از بخش‌های جذاب این پژوهش است.

تخریب، بازسازی و تلاش برای حفظ میراث قاجاری

متأسفانه، بسیاری از بناهای مجموعه کاخ گلستان و ارگ سلطنتی در دوره پهلوی تخریب شدند و جای خود را به ساختمان‌های مدرن دادند. تخریب بخشی از اندرونی کاخ گلستان و ساخت وزارتخانه‌های جدید در جای آن، از جمله تغییرات عمده‌ای بود که به این مجموعه تحمیل شد.

در از باغ گلستان تا کاخ گلستان این موضوع با نگاهی انتقادی بررسی شده و نویسندگان تلاش کرده‌اند تا با استفاده از مستندات تاریخی، تصویری دقیق از بناهای از دست رفته و تغییرات اعمال شده ارائه دهند. همچنین، در این اثر به مطالعات انجام شده در حوزه مرمت بناهای باقی‌مانده پرداخته شده و اهمیت حفظ و نگهداری این میراث فرهنگی مورد تأکید قرار گرفته است.

اهمیت کتاب برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ ایران

این کتاب نه‌تنها برای پژوهشگران حوزه تاریخ هنر و معماری، بلکه برای علاقه‌مندان به تاریخ اجتماعی و فرهنگی ایران در دوران قاجار نیز منبعی ارزشمند محسوب می‌شود. بررسی پرتره‌های سلطنتی قاجار از منظر تاریخ‌نگاری تصویری، شناخت سبک‌های هنری، تأثیر فرهنگ غربی بر ایران، و تحولات معماری ارگ سلطنتی، از جمله نکاتی است که این اثر را از سایر پژوهش‌های مشابه متمایز می‌کند.

از باغ گلستان تا کاخ گلستان با ارائه مجموعه‌ای غنی از تصاویر، اسناد تاریخی و تحلیل‌های دقیق، پلی میان گذشته و حال می‌زند و امکان درک بهتر میراث فرهنگی ایران را برای خوانندگان فراهم می‌آورد. اگر به تاریخ تصویری، معماری قاجاری و تحولات سیاسی و اجتماعی آن دوران علاقه‌مند هستید، این کتاب می‌تواند یکی از منابع کلیدی شما باشد.