پیچیدگی‌های شناخت فرهنگ و هنر ایران

پژوهشی در مباحث هخامنشی، اوستایی و ساسانی

پیچیدگی‌های شناخت فرهنگ و هنر ایران (پژوهشی در مباحث هخامنشی، اوستایی و ساسانی) حاصل بیش از بیست سال پژوهش و مطالعات استاد ابوالعلاء سودآور در زمینۀ شناخت فرهنگ و هنر ایران باستان و نقد دیدگاه‌های پژوهشگران برجستۀ غربی در این حوزه است. نویسنده با بررسی دقیق اسناد و آثار تاریخی، به چالش‌های روش‌شناختی در ارزیابی داده‌های باستان‌شناسی و متون کهن می‌پردازد.

هر شیء یا متن باستانی همچون سندی است که می‌تواند بخشی از گذشته بشر را روشن سازد. با این حال، رویکرد شتابزده و یک‌جانبه برخی پژوهش‌ها در رد اعتبار این آثار یا ارائه نظریه‌های مبتنی بر پیش‌فرض‌های شخصی، موجب از دست رفتن اطلاعات بالقوه و ارزشمند شده است. هدف اصلی این کتاب، نشان دادن کاستی‌های چنین روش‌های تک‌بعدی و نقد تفسیرهای مغرضانه‌ای است که بر پایه سوگیری‌های فردی شکل گرفته‌اند.

سودآور بر این باور است که پژوهش دربارۀ ایران باستان در سال‌های اخیر گرفتار نوعی تخصص‌گرایی افراطی شده است. او به‌ویژه به نقش مورخان، زبان‌شناسان تاریخی و حتی آزمایشگاه‌های علمی اشاره می‌کند که تحت تأثیر جریان‌های تبلیغاتی باستان‌شناسان، بدون توجه به پیچیدگی موضوع، درباره اصالت یا جعلی بودن آثار اظهار نظر کرده‌اند.

ساختار کتاب شامل نوزده بخش، یک مؤخره و یک ضمیمه است. در هفت بخش نخست، به بررسی دعاوی مربوط به جعلی بودن آثار سیمین پرداخته می‌شود و پیوند آن با درک نادرست از تکنیک‌های فلزکاری و برداشت‌های غلط از زبان‌شناسی تاریخی مورد بحث قرار می‌گیرد.

بخش‌های بعدی کتاب به بازخوانی تاریخ مادها، هخامنشیان و ساسانیان اختصاص دارد. همچنین نویسنده دشواری‌های فهم و تفسیر اوستا را با اتکا به داده‌های نو و منابع تازه‌یافته بررسی کرده است. در ضمیمۀ پایانی نیز به نقد کاستی‌های پیمان یونسکو در زمینه میراث فرهنگی پرداخته می‌شود.