عکاسی باطنی

عکاسی باطنی به بررسی سرآغاز عکاسی در ایران بر اساس اسناد، نوشته‌های تاریخی و عکس‌های برجای‌مانده از دوران قاجار می‌پردازد. سال‌های ۱۸۵۸م/۱۲۷۲ق و پس از آن، دوران گسترش و آغاز شکوفایی عکاسی در ایران به شمار می‌آید. از همین دوره، بسیاری از کاربردهای سودمند این پدیدۀ مدرن قرن نوزدهم در ایران شناخته و به‌کار گرفته شد و سرچشمۀ برخی جنبه‌های کاربردی در عکاسی جهان و ایران پدیدار گردید.

در این میان، شمار زیادی از نام‌ها، تصاویر، اسناد و نوشته‌های مهم و اثرگذار از دوران قاجار شناسایی شده که نقش بسزایی در تدوین روند عکاسی و شناخت چگونگی آن در این دوره داشته‌اند. با وجود دشواری‌های پژوهش، یافتن هر سند یا عکس تازه، نویدبخش آن است که موضوع عکاسی در ایران هنوز ناگفته‌های فراوانی دارد.

توجه روزافزون مجامع علمی، دانشگاهی و موزه‌ای ـ چه در ایران و چه در میان پژوهشگران خارج از کشور ـ به سرچشمه‌ها و روند دگرگونی عکاسی در سال‌های گذشته، نشان از اهمیت بررسی‌های تاریخی، نظری و گفتمانی در این زمینه دارد. با این حال، کندی روند پژوهش‌ها به‌دلیل نبود دسترسی آسان به آرشیوهای عکس و اسناد در ایران، کار را برای پژوهشگران دشوارتر کرده است.

پیشینۀ طولانی تاریخی، تنوع موضوعات، پشتیبانی دربار قاجار از جنبه‌های گوناگون عکاسی و نیز جایگاه ویژهٔ تاریخی ایران در جهان، باعث شده تا تاریخ عکاسی ایران به‌عنوان نمونه‌ای خاص، در مقایسه با بررسی‌های مشابه در دیگر کشورها ـ به‌ویژه کشورهای هم‌جوار و خاورمیانه ـ مطرح شود.

در کتاب عکاسی باطنی، سرآغاز برخی جنبه‌های کاربردی عکاسی در ایران و روند شکل‌گیری و تحول آن‌ها بر پایۀ اسناد و آثار باقی‌مانده از دوران قاجار بررسی شده است. موضوعاتی همچون آغاز عکاسی با پرتو ایکس، معرفی نخستین عکاس جنگ، ثبت نخستین تصاویر ایرانیان بر روی داگروتیپ، نگارش نخستین رسالۀ دست‌نویس دربارهٔ عکاسی داگروتیپ، شروع و گسترش عکاسی پرتره در ایران، و پیدایش فتومونتاژ و کاربردهای آن، از جمله مباحث اصلی کتاب به شمار می‌آیند.