حکایت‌های کوچک

خاطرات پراکنده از دوره قاجار

حکایت‌های کوچک مجموعه‌ای از حکایات است که حسینقلی‌میرزا عمادالسلطنه، شاهزادۀ قاجاری و برادرزادۀ ناصرالدین‌شاه، به‌منظور آموزش و تقویت مهارت خواندن و نوشتن همسرش، زیورالملوک‌خانم، نگاشته است. این حکایات کوتاه و انتقادی، موضوعاتی از سلاطین قاجار، رجال آن عصر و اوضاع زمانه را در بر می‌گیرد.

عمادالسلطنه به دلیل نزدیکی به رأس هرم قدرت و حضور مستقیم در دربار سلطنتی، در بسیاری از این روایت‌ها شخصاً شاهد ماجرا بوده و آن‌ها را بی‌واسطه بازگو کرده است. از این‌رو، حکایات او دارای تنوع و ارزش بالایی هستند و مطالعه‌شان می‌تواند برای پژوهش‌های تاریخی و اجتماعی دورۀ قاجار بسیار سودمند باشد.

نکتۀ مهم آن است که تقریباً تمام مطالب مربوط به ناصرالدین‌شاه، با همان محتوا یا اندکی تفاوت، در روزنامۀ خاطرات او نیز آمده است؛ این هم‌خوانی بر اعتبار گفته‌های عمادالسلطنه می‌افزاید.

ویژگی دیگر کتاب حکایت‌های کوچک، طرح موضوعاتی است که در منابع دیگر آن دوران قابل دسترسی نیست. این امر اهمیت کتاب را دوچندان می‌کند، زیرا برخلاف متون درباری و خاطرات رسمی که اغلب به تأیید و ستایش پادشاهان و رجال می‌پردازند، این مجموعه نگاهی انتقادی به عملکرد شاه و اطرافیان او دارد.

عمادالسلطنه به سبب بی‌توجهی شاه به خود و خانواده‌اش، و نیز واگذاری مناصب به افراد کم‌سواد و متملق، دل‌آزرده بود و این رنجش در سراسر حکایات او مشهود است. با این حال، ریشۀ این بی‌لطفی‌ها را باید در محدود بودن تعداد مناصب، طمع سیری‌ناپذیر اطرافیان شاه، و گزارش‌های تلگرافچی‌های محلی و نامه‌های ارسالی به مرکز ـ که در آن‌ها از سوءرفتار حکّام سخن می‌رفت و امروزه نمونه‌هایی از آن‌ها در کاخ گلستان نگهداری می‌شود ـ جستجو کرد.