معرفی نمایشنامه «اتلّو»

نمایشنامه «اتلّو» نوشته ویلیام شکسپیر و ترجمه ابوالقاسم‌خان ناصرالملک در سال ۱۳۹۹ در ۱۴۴ صفحه به صورت گالینگور منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته‌است.

نمایشنامه، به عنوان یکی از دیرپاترین و پرنفوذترین گونه‌های ادبی، خاستگاهی در یونان باستان دارد؛ جایی که هنر داستان‌پردازی برای اجرا در برابر چشم تماشاگر، به سرعت به اوج ظرافت و تاثیرگذاری رسید. رومیان این هنر را از یونانیان برگرفتند و پس از گذشت قرون، اروپاییان دوران رنسانس با الهام از ادبیات کلاسیک، اشکال تازه‌ای از نمایش پدید آوردند. این تحول تاریخی، بستر مناسبی برای ظهور نام‌هایی همچون ویلیام شکسپیر فراهم کرد؛ چهره‌ای که نام او تا امروز هم‌ارز هنر نمایش در معنای کلاسیک آن باقی مانده است. نمایشنامه‌ی «اتلّو» یکی از برجسته‌ترین تراژدی‌های این نویسنده‌ی بی‌مانند است.

نمایش را می‌توان به‌طور کلی به دو گونه‌ی اصلی تقسیم کرد: تراژدی و کمدی. تراژدی، با ترسیم سرنوشت تلخ و عبرت‌آمیز شخصیت‌هایی که درگیر ویژگی‌های انسانی خود و دگرگونی‌های اجتماعی و اخلاقی پیرامون‌شان هستند، احساسی عمیق از اندوه، تأمل و گاه ترس را در تماشاگر برمی‌انگیزد. در برابر آن، کمدی با بهره‌گیری از طنز، استهزاء و خنده، ضعف‌ها و نابسامانی‌های رفتاری و اجتماعی را به نقد می‌کشد. در هر دو حال، نمایشنامه ابزاری نیرومند در دست نویسنده برای تهذیب اخلاق، ترسیم خوی آدمی، و بازتاب پیچیدگی‌های زمانه است.

ویلیام شکسپیر، شاعر و نمایشنامه‌نویس بزرگ انگلیسی، در هر دو این زمینه‌ها به اوج نبوغ رسید، اما تراژدی‌های او همچون اتلّو، مکبث، هملت و شاه لیر، نمایانگر اوج درک او از روان انسان و قدرت کلام‌اند. او از دل یک زندگی ساده و بی‌تجمل در شهری کوچک به نام استراتفورد برآمد. در نوجوانی به سبب تنگدستی راهی لندن شد و پس از دوره‌ای سخت، توانست در تماشاخانه‌های لندن جایگاه خود را به عنوان بازیگر و سپس نویسنده تثبیت کند. اندکی بعد، شهرت او چنان گسترده شد که توانست در دسته‌ی درباریان ملکه الیزابت پذیرفته شود و از این طریق هم در رفاه مالی قرار گیرد و هم در فضای فرهنگی آن زمان شکوفا شود.

شکسپیر در خلق نمایشنامه‌ها، چه از نظر زبان و چه از نظر فرم، نوآوری‌هایی بزرگ کرد. او با آنکه از قالب شعر بهره می‌گرفت، زبان را چنان با گفتار طبیعی درآمیخت که حیات و شور در هر جمله‌اش موج می‌زند. جملات کوتاه و آهنگین او، در عین سادگی، مفاهیمی ژرف را در خود نهفته دارند. بسیاری از سطرهای آثار او امروزه همچون ضرب‌المثل در زبان انگلیسی جاری‌اند. او با حذف قافیه، استفاده از وقفه‌های عامدانه در مصرع، و تغییر وزن و سکته‌های عروضی، به نمایشنامه نظمی نو بخشید که هم گوش‌نواز بود و هم به واقع‌گرایی زبانی نزدیک‌تر می‌شد. همین امر باعث شد تا نمایش‌های او نه فقط بر کاغذ، که در اجرا نیز جان بگیرند و روح تماشاگر را درگیر کنند.

نمایشنامه‌ی اتلّو، یکی از تراژدی‌های مشهور اوست که در آن، مفاهیمی چون عشق، خیانت، حسادت و نژادپرستی در بستری از قدرت‌طلبی و فریب به تصویر کشیده می‌شود. شخصیت‌پردازی در این اثر چنان دقیق و زنده است که هر یک از قهرمانان و ضدقهرمانان، نماینده‌ی بخشی از روان انسانی‌اند. اتلّو، فرمانده‌ای سیاه‌پوست و خوش‌نام، قربانی توطئه‌ی خادمانه‌ی یاگو می‌شود و از عشق به نفرت، و از اعتماد به شک می‌رسد؛ سرنوشتی تراژیک که نه فقط فرد، که نظام اخلاقی جامعه را زیر سؤال می‌برد.

مترجم این نسخه‌ی فارسی، با آگاهی از دشواری‌های برگردان شعر به نثر و تفاوت‌های زبانی، تلاش کرده است تا گرچه نخستین بار است که یکی از منظومه‌های شکسپیر به فارسی ترجمه می‌شود، اما جوهر اندیشه و تصویرهای زنده‌ی آن حفظ شود. او امیدوار است این گام آغازین، مشوق دیگر ادیبان ایرانی برای ترجمه‌ی دقیق‌تر و یا حتی خلق آثاری با الهام از سبک شکسپیر باشد.

در نهایت، اتلّو فقط یک نمایشنامه نیست، بلکه پنجره‌ای است به سوی درک عمیق‌تری از پیچیدگی روان انسان، سرشت قدرت، و شکنندگی اعتماد. این اثر کلاسیک شکسپیر، همچنان پس از گذشت قرن‌ها، تماشاگران و خوانندگان را به تأمل، هیجان و اندوه وا می‌دارد. اگر به تراژدی‌های بزرگ، پرسش‌های اخلاقی و زیبایی ادبی علاقه‌مند هستید، اتلّو کتابی است که نباید از دست بدهید.